عجیب از رغبت نوشتن و حروف‌چینی بازمانده‌ام؛ شاید از بس حرف ناباب می‌خوانم. مسیحا می‌گوید از تبعات ژورنالیسم، همه‌چیزخوانی و سطحی‌خوانی است، به جای ناب و عمیق‌گزینی. شاید هم خیال می‌کنم لُب سخن را در رادیو می‌گویم. پس گفتم پهنه‌ی جهان و جهان‌داران را وانهم و از دنیای کوچک دل خودم  بنویسم. هیچ نکردم؛ حتی همان درازنویسی‌های شب‌ها در دفترچه مشق. گاهی هم از بس حرف داری، زبانت بند می‌آید.

هر روز یک طرح رمان به ذهنم هجوم می‌آورد، قالب می‌ریزم، چارچوب می‌شکنم، شخصیت راه می‌اندازم، می‌بخشم، انتقام می‌گیرم و هزار گره می‌گشایم. گشوده که نمی‌شود، هنر دیگران را در خودگویی و درون‌نویسی بازمی‌نگرم. و این است که هزار بار درجا می‌زنم؛ هزار بار.

و در این میان فکر مونا، فرزانه، مامان، امین، مصطفی، فاطی، ... و خواهران و برادران دیگرم، مگر آنی آسوده می‌گذاردم؟

بدتر آن‌که جغرافیای لذتم چنان تنگ شده که به هیچ می‌ماند. یک دو شب پیش به مرحمت دوستان به کنسرتِ Sting رفتیم. خدا کند از من عکس یا فیلمی نگرفته باشند در حالی که گوش‌هام را که مدت‌هاست تحمل صوت بلند ندارد، گرفته بودم و چشم‌هام را که مدت‌هاست به اندک آلودگی هوا و نور تند می‌سوزد، بسته بودم و پاهام را که مدتهاست تاب اندک سرما ندارد، به زانو کشیده بودم. بی انصافی نکنم، تنها عایدی‌ام مصرع مکرر و معروف یکی از آهنگ‌های خواننده بود: «خودت باش، گفته‌ی دیگران چه اهمیتی دارد؟».

 ***

از مهناز سپاس‌گزارم که علاوه بر دیگر یادگارهایش، دفتر سوم مجموعه آثار احمد شاملو؛ ترجمه ی قصه و داستان های کوتاه را نیز برایم گذاشت. در این چند روز تعطیلی مشغولش بودم. بنازم به شهامت روشنفکری عملی شاملو. اکنون این پرسش را به میان نمی آورم که شاملو چه گونه بر چندین زبان چنین چیره بوده - بی آن‌که حتی توضیح دهد مثلا فلان داستان از زبان ژاپنی یا فرانسه، را از برگردان انگلیسی به فارسی ترجمه کرده - سرانجام کار این‌جا برجسته است که در این کتاب مجموعه‌ای هرچند ناقص از فرهنگ‌هایی متفاوت به گوارایی گردآمده. دستش مریزاد.

نخستین رشته داستان‌ها از  Erskine Caldwell، 1903-1978، است.

هراندازه داستانهای ارسکین کالدول، نویسنده ی امریکایی برایم لذیذ و جذاب بود، نوشته های ریونوسوکه آکتاگاوای ژاپنی برایم بیگانه و افسانه‌پردازی آنهم از جنس عجایب آسایای دور نمود. این البته سهل است؛ ما که در غربیِ شرق به شمار می‌رویم، با یک قدم شرق‌تر از خودمان چه قدر ناآشناییم. زبان یک بچه‌ی مدرسه‌ای امریکایی را بهتر می‌فهمیم تا فارسی همسایگان‌مان مثل افغان‌ها و تاجیک‌ها را. سوای عده‌ی نادری که بر یگانه‌گی فارسی زبانان اهتمام دارند، عموم مردم به نسبت، چه اندازه این‌ها را می‌شناسند و چه قدر غرب را؟

ویلیام، پسرک ده دوازده ساله که با مادر و پدر خود و کاکا سیاه‌شان در ایالت جورجیا در سطحی متوسط بلکه پایین اقتصاد آن روز امریکا زندگی می‌کند، با زبانی شیرین و شیوا و بدون کوچک‌ترین توهینی به کسی، چنان محسوس و ملموس ستمی را تصویر می کند که جامعه به همه‌ی افراد و مردان بر زنان و سفیدان بر سیاهان روا می‌دارند. گمانم صد مقاله و فلسفه به این گوارایی نتواند چنين کاری کند. ویلیام به ویژه پدر، سمبل حاکمیت را مظهر بلاهت و البته ادعا معرفی می‌کند. گرچه ظاهر داستان‌ها چیزی جز پاره خاطرات طنز آمیزِ درون همان چاردیواری خانه‌شان نیست.

هرچند کالدول در فن داستان‌نویسی جای حرفی باقی نگذاشته، شاملو نیز با همان توانایی، با بازآفرینی زبان این نوجوان امریکایی، چیره‌دستی شگرفش را بر زبان فارسی هزارباره ثبت کرده؛ آن‌هم، به نوشته‌ی مقدمه ی کتاب، هنگام جوانی و دوره‌ی روزنامه نگاری‌‌اش.

از دیگر داستان‌های خواندنی کتاب، «دست به دست» از Victor Alba ، دیگر نویسنده‌ی امریکایی است. زبان حال یک جاعل گذرنامه در زندان. در این سبک ویکتور آلبا، شخص اول، راوی، نویسنده و دانای کل را در داستان نمی‌توانی به آسانی تمیز دهی. ریزبینی‌ها و نکته‌سنجی‌هایش در محتوی هم جایگاه خود دارد: «یک سلول چیزی غیر از یک در بسته نیست.» (ص 243 ). «احساس عمومی و کلی، قبر هوش و فراست آدم است.»  (ص 244). «این خط ها مال چیست؟ ... بالاخره باید وجودش یک علتی داشته باشد... آدمی که روزی هزار بار پایش را روی این خطها می گذارد، عقب این علت نمی گردد.» (همان).  

خلاصه‌ی افسانه‌ی بسیار گیرای «چه‌گونه سیاه‌ها از سفیدها جدا شدند»، روایت نویسنده‌ی فرانسوی از فولکلور افریقایی را بعد می‌نویسم.

اما برای اینکه پا بر حق نگذارم، کلامی هم در داستان‌های ریونوسوکه آکتاگاوا از حکمت شرق دستگیرم شد و آن این که «در قلب هر آدمیزاده‌یی دو احساس متضاد هست: به هنگام شوربختی، دیگران همه با ما هم دردی می کنند. چنین نیست؟ اما چندان که از میدان نبرد با زندگی پیروزمند درآمدیم و توانستیم بی‌نوایی را به زانو درآوریم و به نوایی برسیم، همان کسان که هم دردان روزگار تیره‌بختی ما بوده‌اند در خود احساس تاسفی می‌کنند و چه بسیار که راهی می‌جویند تا بار دیگر ما را به بی‌نوایی پیشین بازگردانند و چه بسیار که این هم‌دردان قدیم بی‌آنکه خود آگاه باشند در ژرفای روح‌شان احساس حقد و کینه نیز می‌کنند.» (ص 198 ).